GIBC - CÔNG TY TƯ VẤN KINH DOANH HỘI NHẬP TOÀN CẦU

Thực tế đã có nhiều sự cố diễn ra, tuy nhiên ba sự cố để lại những bài học đắt giá, đặc biệt về công tác quản lý Nhà nước toàn diện đối với các dự án FDI trên địa bàn phải kể đến là: sự cố một số doanh nghiệp FDI bị đập phá tháng 5/2014; Vụ cấp phép và thu hồi dự án ở Đèo Hải Vân; Tai nạn sập giàn giáo tại dự án Formosa (Hà Tĩnh).

Ba sự cố và bài học để lại

Đầu tiên phải kể đến việc một số doanh nghiệp có vốn FDI bị đập phá bởi các nhóm người tại địa phương do bị kẻ xấu kích động nhân việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương 981 trái phép vào vùng lãnh hải của Việt Nam vào tháng 5/2014.
Sự việc trên cho thấy công tác quản lý Nhà nước về FDI trên địa bàn bên cạnh việc cần tập trung giám sát chặt chẽ tình hình triển khai hoạt động của các doanh nghiệp này, còn cần chú ý tới các thành phần cá nhân và nhóm người xấu trên địa bàn (cả trong và ngoài doanh nghiệp, tại địa phương và trong khu vực) để phát hiện sớm các vụ việc bất lợi do nhóm người xấu gây ra làm ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.
Qua sự cố này, bài học có thể rút ra đối với công tác quản lý Nhà nước liên quan đến yếu tố nước ngoài (FDI) có thể là công tác điều tra, nắm tình hình trên địa bàn của các Bộ quản ly, ngành cần đi trước một bước và cần có sự phối hợp kịp thời giữa các Bộ quản lý ngành với UBND cấp tỉnh tại các địa phương khi sự cố xảy ra.
Tuy sự cố được xử lý nhanh gọn, giải quyết thỏa đáng các yêu cầu của doanh nghiệp, lấy lại lòng tin của các nhà đầu tư vào sự ổn định chính trị - xã hội và môi trường đầu tư của Việt Nam, nhưng đã là một bài học lớn cho công tác quản lý Nhà nước nói chung trên địa bàn, không riêng gì đối với các doanh nghiệp FDI, để nắm chắc tình hình tại địa phương trước diễn biến của các sự kiện chính trị, kinh tế phức tạp trong khu vực và trên thế giới.
Đối với việc thu hồi dự án ở Đèo Hải Vân, tuy UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế đã kịp thời thu hồi Giấy chứng nhận đầu tư cho dự án làm khu du lịch nghỉ dưỡng quốc tế World Shine – Huế, nhưng cũng đã cho thấy công tác thẩm định, cấp phép cho dự án còn nhiều sơ hở?
Đây không chỉ là bài học trong việc cấp giấy phép cho các dự án FDI chưa tuân thủ đúng quy trình đối với UBND tỉnh Thừa Thiên – Huế, mà còn đối với các địa phương khác nói chung, đặc biệt là đối với các dự án chiếm dụng đất lớn tại các địa bàn nhạy cảm.
Các dự án tại các địa bàn này phải đảm bảo đúng các nội dung thẩm tra: phù hợp quy hoạch sử dụng đất; quy hoạch xây dựng; qui hoạch kết cấu hạ tầng – kỹ thuật, như đã được qui định rõ tại Nghị định quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đầu tư.

Sự cố sập giàn giáo tại dự án Formosa (Hà Tĩnh) lại cho thấy công tác quản lý xây dựng và an toàn lao động đối với các doanh nghiệp FDI còn có các vấn đề cần được xem xét như trách nhiệm của Ban quản lý khu kinh tế Hà Tĩnh (cấp quản lý FDI trực tiếp trên địa bàn), của chủ đầu tư (công ty Hưng Nghiệp Formosa), của nhà thầu chính (công ty Samsung C&T Việt Nam), của nhà thầu phụ (Nibebo),… đến đâu trong sự cố này?
Dù công ty Samsung C&T Việt Nam với trách nhiệm là nhà thầu chính thi công đã nhận trách nhiệm sập giàn giáo, nhưng các đơn vị liên đới nêu trên không thể không rút ra các bài học về quản lý thi công xây dựng trên địa bàn hoặc thuộc trách nhiệm của mình.
Vai trò và trách nhiệm của Sở xây dựng Hà Tĩnh trong quản lý các hạng mục thi công trên địa bàn (đặc biệt các hạng mục lớn, có yếu tố FDI) cũng cần được xem xét để bổ sung rõ vào hệ thống văn bản pháp qui về quản lý thi công xây dựng.
Tuy tại Nghị định hướng dẫn thi hành Luật đầu tư, quyền hạn và trách nhiệm của Bộ Xây dựng đã được nêu rõ "tổ chức kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện chế độ, chính sách, tiêu chuẩn, quy phạm về xây dựng liên quan đến hoạt động đầu tư".

Quản lý tốt hiệu quả mới cao

Cần nói rõ thêm, tại Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Đầu tư đã có quy định rõ "Quyền hạn, trách nhiệm quản lý về đầu tư của Ban quản lý Khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao, khu kinh tế", trong đó nêu rõ quyền hạn trách nhiệm của các Ban quản lý các khu này "kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện mục tiêu đầu tư, tiến độ góp vốn và triển khai dự án đầu tư; phối hợp kiểm tra, thanh tra việc chấp hành pháp luật về lao động, tiền lương, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người lao động,…"
Qua sự cố này cho thấy cần xác định rõ vai trò quản lý Nhà nước trong khu kinh tế của Ban quản lý, đặc biệt trong việc quản lý người lao động và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ.
Dự án Formosa (Hà Tĩnh) là dự án có số lượng lao động là người nước ngoài rất đông, nhưng rất may đã không có người lao động nước ngoài nào bị chết hoặc bị thương. Có câu hỏi đặt ra là: chẳng may số người bị chết và bị thương tại sự cố này là người nước ngoài, thì liệu điều gì sẽ xảy ra?
Trong Nghị định hướng dẫn thi hành Luật Đầu tư về tổ chức bộ máy của Ban quản lý cũng đã nêu rõ "các cơ quan chuyên ngành và các cơ quan cần thiết khác có đại diện tại khu kinh tế để giải quyết các công việc liên quan tới lĩnh vực quản lý của mình", cho thấy tại các dự án có qui mô lớn với số vốn FDI đăng ký nhiều tỷ USD, có nhiều hạng mục xây dựng kéo dài, có hàng nghìn lao động cả trong nước và nước ngoài tham gia, như dự án Formosa (Hà Tĩnh), các cơ quan chuyên ngành như Lao động – Thương binh – Xã hội; Xây dựng cần có đại diện để giải quyết và nắm chắc tình hình liên quan tới lĩnh vực quản lý của mình như Nghị định nói trên đã nêu.
Việc giám sát chặt chẽ các hạng mục thi công, rà soát sự tham gia hợp pháp của số lượng người lao động nước ngoài tại các dự án lớn cần được tiến hành thường xuyên nhằm giảm thiểu các sự cố và tổn thất, bất ổn do sự cố gây nên.
Trong bối cảnh quốc tế hiện nay, trước những thực tế biến động chính trị - xã hội tại một số khu vực trên thế giới hiện nay (như Ucraina,…); tranh chấp chủ quyền lãnh thổ - lãnh hải giữa các quốc gia; ảnh hưởng, cùng vai trò, ý đồ của các nước lớn trên thế giới;… cho thấy công tác quản lý Nhà Nước về FDI, bên cạnh việc cần tập trung cao cho thu hút vốn, thu hút công nghệ cao, bảo vệ môi trường và rút ra các bài học cụ thể về quản lý Nhà nước qua ba sự kiện nêu trên còn cần chú ý tới việc ngăn ngừa các tác động xấu của FDI đến quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.

Ts.Phan Hữu Thắng
Nguyên Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ KH&ĐT